Model rynku energii elektrycznej

Trudno kilkoma zdaniami scharakteryzować rynek energii, bowiem do każdego z tych zdań powinien powstać odrębny słowniczek. Obecnie funkcjonuje jedna ogólnie akceptowana definicja rynku. I tak pod pojęciem rynku, rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr – produktów i usług.

Dla lepszego poznania czym jest rynek, można podać jego cechy, czy wyodrębnić pewne charakterystyczne cechy:

• na jednej płaszczyźnie zachodzą procesy popytu i podaży produktu (energii elektrycznej) i usług,
• czasowa strategię działania przedsiębiorstw energetycznych na rynku,
• specyficzne zachowania nabywców wobec zjawisk zróżnicowania produktu i usług oraz segmentacji rynku,
• zasada TPA zasady pozwalającej uczestnikom rynku na równoprawny dostęp do sieci przesyłowych i rozdzielczych, oraz prawne, geograficzne monopole, sieci przesyłowe i sieci rozdzielcze należą do terytorialnych OSD.

Poziomy rynku energii

Rynek energii elektrycznej to kilka poziomów, które się uzupełniają i wzajemnie przenikają. Rynek hurtowy i rynek detaliczny. Rynek hurtowy - wholesale market zrzesza producentów energii elektrycznej i nabywców hurtowych, którzy zajmują się odsprzedażą energii odbiorcą końcowym (obrotem). Ta odsprzedaż jest przedmiotem detalicznego. Ograniczeniami rynku hurtowego są wysokie koszty uczestnictwa, problem bilansowania dostaw, konieczność posiadania systemów telekomunikacyjnych i komputerowych, dlatego niewiele na tym rynku małych przedsiębiorców energii elektrycznej. Drugim poziom rynku (retail market), to miejsce gdzie sprzedawcy energii oferują odbiorcom dostawę energii, główny czynnik to cena energii, ale także warunki dostawy oraz usługami dodatkowymi.

Działanie sytemu elektroenergetycznego

Fizyczne cechy sytemu elektroenergetycznego rynku energii elektrycznej jest przejawem różnic pomiędzy rynkiem energii elektrycznej a innymi rynkami towarowymi. Te różnice nie są widoczne na pierwszy rzut oka, jednak z pewnością można do nich zaliczyć:

Wymóg nieprzerwanego, dokładnego bilansowania zapotrzebowania jak i produkcji energii elektrycznej, no bo wyobraźcie sobie sytuację, że prądu brakuje w naszych gniazdkach, gdyż elektrownia zaprzestała produkcji, a energii elektrycznej nie można magazynować na ogromną skalę.

Opłaty za prąd zależą od wielu czynników, nigdy nie wiadomo co wpłynie na wysokość ceny tego towaru w krótkim okresie jak i długim okresie. Mogą to być akty prawne, katastrofy czy nowe technologie.

Energia elektryczna to towar specyficzny, dlatego niemożliwość nawet krótkoterminowego jej magazynowania sprawia wiele problemów, ten specyficzny charakter energii sprawia, że zachodzi nieprzerwany wymóg bilansowania i produkcji o czym mowa w punkcie pierwszym. 

System elektroenergetyczny widziany jest jako całość, dlatego tak duże znaczenie ma jego bezawaryjne działanie, stąd też geograficzny podziała spółek dystrybucyjnych, prawidłowe działanie jest też podstawą do prawidłowego przesyłu. Geograficzna monopolizacja rynku możliwa była jedynie ze względu na te specyficzne cechy działania systemu elektroenergetycznego. Obecnie dany podmiot odpowiada ja jakaś geograficznie określoną część systemu, a obowiązki narzucane są mu z mocy ustawy, za co też otrzymuje wynagrodzenie. 

Cel rynku energii elektrycznej

Na podstawie cech rynku oraz charakterystyki systemu elektroenergetycznego można powiedzieć, że nadrzędnym celem jego funkcjonowania będzie prawidłowe jego działanie przejawiane tym, że energia będzie w sposób ciągły trafiać do odbiorców. Na rynku zapewnione będą racjonalne ceny sprzedaży i dystrybucji. Energia musi wykazywać wysokie parametry, jakości oraz dawać gwarancje rentowności funkcjonowania podmiotów rynkowych, zwłaszcza tych, które działają z poręki państwa.

Zmiany w systemie

Obecny rynek energii zakłada jasny podział na podmioty jak i ich zadania. Po to by łatwiej było egzekwować zadania, kontrolować dostawy, jakości, i zapewnić prawidłowe bilansowanie. Wyodrębnienie zadań nałożone zostało zmianą ustawy prawo energetyczne, która otworzyła rynek i go zliberalizowała. Dzięki temu na rynku obowiązują poniższe zasady: 

1. Jednolite traktowanie wszystkich uczestników rynku.
2. Swobodny dostęp do rynku, który ograniczyć mogą jedynie koszty czy warunki techniczne. Cena MWh kształtowana jest poprzez równoważenie się zapotrzebowania i produkcji.
3. Regulacja stawek związanych z działalnością sieciową (taryfowanie) oraz monopole sieci. 
4. Zasilanie w energię zawsze ma pierwszeństwo przed transakcjami finansowymi zawieranymi na tym rynku. Zanik dostaw po wskazanym prawnie okresie, przepisy regulujące dot. zaprzestania prowadzenia działalności przez uczestników rynku.

Jak funkcjonuje rynek energii elektrycznej w Polsce?

Energia elektryczna postrzegana jest jako towar tzw. pierwszej potrzeby. Pomimo tego, że denerwują nas wyłączenia prądu, awarie sieci to o rynku energii wiemy niewiele. Jaka jest droga prądu zanim trafi on z gniazdka w naszego domu.

Rynek energii

Energia elektryczna to towar

Kto produkuje energię, jak trafia ona do naszych domów a komu za nią płacimy? Na podstawie obowiązków uczestnikami rynku energii są zatem:

• producenci energii elektrycznej – elektrownie, elektrociepłownie, biogazownie, infrastruktura oze.
• firmy handlujące energią posiadające ważną koncesję.
• firmy transportujące energię czyli OSD, operatorzy systemu dystrybucyjnego.
• klienci, czyli my odbiorcy.

Wytwarzanie energii elektrycznej

Kto w Polsce postrzegany jest jako główny producent energii elektrycznej i może działać na rynku energii? Otóż są to elektrownie systemowe inaczej zwane zawodowymi. To w nich do wytwarzania prądu wykorzystują węgiel kamienny oraz brunatny jako główne źródło energetyczne. W Polsce energie konwencjonalne produkują 75% energii zużywanej w Polsce. Niestety, konwencjonalne elektrownie nie są dobre dla naturalnego środowiska, stąd też inwestuje się coraz więcej w odnawialne źródła energii.

Elektrociepłownie produkują dla naszego kraju 20% energii. Uważne są one za bardziej ekologiczne, gdyż zanim wytworzą energię ogrzewają mieszkania. 

Odnawialne źródła energii są nadzieją dla naszego środowiska. Obecnie największą popularnością cieszą się elektrownie solarne, wiatrowe, wodne oraz spalanie biomasy. Trwają poszukiwania nowych źródeł jak i ulepszanie obecnych technologii pozyskania. 

Sprzedaż energii 

Spółki obrotu, które otrzymały koncesję mają status sprzedawców energii. Trudnią się skupem energii od energii elektryczną od wytwórców bądź z Towarowej Giełdy Energii, a następne sprzedają ją końcowym klientom. Głównymi sprzedawcami są spółki, które zostały wydzielone w roku 2007 z dawnych zakładów energetycznych gdy po liberalizacji rynku nastąpił ich podział organizacyjny nas spółki trudniące się działalnością handlową i dystrybucyjną. 

Największymi sprzedawcami są obecnie: TAURON Sprzedaż sp. z o. o., PGE S.A., Enea S.A., Energa-Obrót S.A., RWE Polska S.A. Mniejsze spółki walczą dopiero o swoją pozycję na rynku. 

Ceny energii różnią się w zależności od tego kiedy i gdzie dokonywana jest transakcja. Spółki dokonują kontraktów czasem i na rok przed rzeczywiście planowaną dostawą. Dlatego tak trudno spekulować o cenach energii, a te znajdujące się na cennikach są w sposób indywidualny ustalane pomiędzy firmą, która sprzedaje energie a tą, która ją kupuje. 

Dystrybucja energii

Prąd transportowany jest z elektrowni dwoma rodzajami sieci:

siecią przesyłową - energia z elektrowni trafia do Głównych Punktów Zasilających, których administratorem jest spółka - Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.,

siecią dystrybucyjną – energia przesyłana jest z GPZ poprzez lokalne sieci dystrybucyjne by w końcu trafić do finalnego odbiorcy. Tutaj administratorem jest OSD – Operator Systemu Dystrybucyjnego.

Operator Systemu Dystrybucyjnego (OSD) podmiot działający na danym obszarze, zajmuje się zarządzaniem, konserwacją, kontrolą ruchu sieci dystrybucyjnej. Prąd „płynie” do odbiorcy na odstawie umowy kompleksowej (sprzedażowo-dystrybucyjnej) albo dystrybucyjnej, uprzednio należy odpisać jedną z tych umów z lokalnym OSD, oraz wnioskować o przyłącze energetyczne. 

Formy handlu energią

Spółki sprzedażowe mogą nabyć energię na jednym z rynków, odbiorca końcowy może 3 segmenty:

• rynek kontraktowy, umowy dwustronne na sprzedaż energii, na zasadzie TPA.
• rynek giełdowy, istnieje od 200 roku, obligo giełdowe oznacza, że 1/3 wyprodukowanej energii, trafia na giełdę gdzie jest przedmiotem kontraktów. Obecnie nawet 60-70 proc. energii trafia na TGE.
• rynek bilansujący, polega na wyrównywaniu różnic pomiędzy podażą energii elektrycznej a jej popytem, wynikających z zawartych umów na rynku kontraktowym i Giełdzie Energii.

Poza tym prąd może być kupiony za pośrednictwem Platformy Obrotu Energią Elektryczną POEE. Internetowa tabele ofert, gdzie uczestnicy zamieszczają swoje oferty. Handel energią odbywa się tutaj na rynku terminowym, rynku dobowo-godzinnym, rynku praw majątkowych oraz pozwoleń na emisje CO2.

Jaki sprzęt jest energooszczędny?

Kwestia finałowa zawsze jest na pierwszym planie, jeśli idzie o zakup sprzętu AGD, czy RTV. Na krótką metę takie rozwiązanie może być opłacalne, bo energooszczędne sprzęty czasem nie kosztują dużo. Więcej płaci się za te, które cechują się nowinkami technicznymi. Producenci przekonują, że ich nowoczesna technologia pozwala w znaczący sposób ograniczyć zużycie prądu. Obaczmy jak to jest w przypadku podstawowych sprzętów, czy faktycznie przekłada się to na wysokość rachunku za energie elektryczną?

Telewizor

Technologia ukryta w ekranie jest odpowiedzialna za wysoki bądź niski pobór energii. Obecnie na rynku dostępne są ekrany LED, LCD i plazmy. Te stanie zostały wyparte przez technologię LCD, z biegiem czasu ta została dopracowana i w ekranie zagościły energooszczędne diody. Do dziś największą energooszczędnością cieszą się właśnie odbiorniki LED. 

Kuchenka

Najbardziej wydaje energetycznie są indukcyjne płyty kuchenne. Nagrzewają się poprzez wytwarzane pola magnetycznego. Wybierając urządzenie z piekarnikiem, warto wybrać technologię zwaną termoobiegiem, powietrze równomiernie rozprowadza się po komorze, szybciej się nagrzewa i dłużej trzyma ciepło. Dodatkowa szyba izolująca to także sposób na zachowanie ciepła, a więc i energii, warto więc zakupić takiego modelu. 

Pralka

Pralkę należy wybierać kierując się kilkoma czynnikami. Dlaczego? Po co nam urządzenie z dużą pojemnością bębna, skoro pierzemy, co kilka dni małą ilość. Rozruch dużej maszyny to duża ilość prądu i wody. Na rynku większość urządzeń piorących przynależy do klasy A, dlatego lepiej wybrać urządzenie dostosowane do naszego trybu pracy. 

Chłodziarko - zamrażarka

Wybór lodówki powinien opierać się na tych samych kryteriach co wybór pralki, czyli na naszych potrzebach. Im większa ilość domowników tym w lodówce więcej półek. Dwu osobowa rodzina nie jest w stanie wypełnić wysokiej lodówki, dlatego lepiej wybrać model dopasowany do potrzeb. A nowoczesne technologie, w chłodziarkach, co nam dają? Lodówki są najczęściej modernizowane przez producentów, z biegiem lat ich zużycie zmniejszyło się z 600 kWh do 200 kWh. Warto wybierać urządzenia, w których producent zagospodarował przestrzeń chłodniczą, wydzielił półki na warzywa i owoce, nabiał i mięso, co oznacza strefy chłodzące w komorze i lepszą konserwację żywności. Urządzenia z technologią no Frost, intensywny przepływ mroźnego powietrza eliminuje wilgoć, co zapobiega gromadzeniu się szronu, wpływa na energooszczędność. W rezultacie, czyszczenie wnętrza z lodź nie jest już koniecznością. Osoby, które często podróżują powinny wybrać model z funkcją wakacyjną. 

Zmywarka

Posiadanie zmywarki nie gwarantuje nam oszczędności energii elektrycznej, pomimo ciągłego sporu na temat zużycia, zmywanie ręczne zawsze jest ponad. Mniej środków chemicznych trafia do ścieków, zużywamy też mniej wody, i zero energii elektrycznej. Pojawia się też dodatkowy aspekt, o którym rzadko się mówi, po kilkuset myciach w zmywarce naczynia, a zwłaszcza szklanki wyglądają nieładnie, są porysowane i nie świecą się tak jak wcześniej. Wybierając zmywarkę pamiętaj o tym by pojawiła się na niej naklejka oznaczająca klasę energetyczną A, bądź wyższą. Wybierz urządzenie najprostsze, im więcej technologii tym więcej wody należy wlać do komory zmywania bądź dodać więcej chemii.

Sprzedawcy energii elektrycznej

Kim jest sprzedawca energii, podmiot, który uprawniony jest do odsprzedaży energii odbiorcy końcowemu, który zużyje energię na własne potrzeby. 

Sprzedaż prądu – koncesja

Uzyskanie koncesji jest niezbędne aby działać na rynku jako sprzedawca. Koncesję na sprzedaż prądu wydaje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Brak posiadania tej decyzji ogranicza działania sprzedawcy na rynku, nie może on przystąpić do negocjacji na Towarowej Giełdzie Energii, czy podpasywać umów. 

Ochrona konsumentów energii

Koncesjonowani przedsiębiorcy nie powinni uciekać się do nieuczciwych praktyk w celu pozyskania klientów. Wykryciem takich zachowań zajmuje się Urząd Ochrony i Konkurencji. Przeprowadzając proces zmiany sprzedawcy warto uważać czy przedstawiciel jaki oferuje nam przejście może okazać się naciągaczem. Warto więc czytać umowę a jeśli napotkamy w umowie klauzulę, która wzbudzi brak naszego zaufania zgłośmy to do powiatowego rzecznika konsumenta.